Wolność programowa dla uczelni, likwidacja centralnych standardów kształcenia, więcej praw dla studentów, wyższa jakość studiów, większe szanse absolwentów na rynku pracy oraz więcej pieniędzy z budżetu państwa dla najwybitniejszych studentów, naukowców i instytucji naukowych to filary projektu nowelizacji reformującej szkolnictwo wyższe i karierę akademicką, którą dziś rozpatrzy Rada Ministrów.  

Przygotowane w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego projekty nowelizacji ustawy o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki to kolejny etap – po reformie nauki, która wejdzie w życie już w październiku - pierwszej od transformacji ustrojowej 1989 roku spójnej i kompleksowej reformy dwóch powiązanych sektorów: nauki i szkolnictwa wyższego.


Strategiczne cele reformy szkolnictwa wyższego i kariery akademickiej:

•    Wolność programowa i deregulacja

Projekt reformy przewiduje likwidację obowiązujących obecnie sztywnych standardów kształcenia, w których minister definiuje proces kształcenia dla zamkniętej listy kierunków studiów.  Uczelnie – przy wsparciu autorytetów naukowych, pracodawców i ekspertów w dziedzinie gospodarki – będą samodzielnie tworzyć programy studiów. Połączą dyscypliny i dziedziny najbardziej pożądane na rynku pracy. Nowe przepisy wprowadzają do naszego systemu kształcenia sprawdzone w Europie najlepsze wzorce w postaci tzw. ram kwalifikacji, które opisują efekty kształcenia. Kluczowe znaczenie w ocenie efektywności dydaktyki będą mieć: wiedza, umiejętności i kompetencje społeczne, które mają dziś decydujące znaczenie na rynku pracy. Nowelizacja zakłada także zniesienie wymogu zatwierdzania regulaminów studiów i statutów uczelni przez ministra.

•    Więcej praw dla studentów

Do projektu nowelizacji ustawy wprowadzono katalog bezpłatnych usług edukacyjnych, które mają być świadczone studentom uczelni płatnych i bezpłatnych. Zwiększeniu ochrony praw studenta ma służyć wprowadzenie umów cywilno-prawnych między uczelnią a studentami studiów stacjonarnych w uczelniach publicznych. Przedłużona zostanie ważność legitymacji studenckich do końca października roku ukończenia studiów dla absolwentów studiów pierwszego i drugiego stopnia, co pozwoli im w tym czasie nadal korzystać z ulg komunikacyjnych.  
 
Reforma zwiększy liczbę miejsc na bezpłatnych studiach dziennych. Każdy student uczelni państwowej otrzyma pulę punktów, która zapewni mu darmowe studia na jednym kierunku. 10 proc. najlepszych studentów zyska możliwość studiowania na koszt podatników także drugiego kierunku. Regulacja ta odblokuje miejsca na dziennych studiach dla utalentowanych maturzystów, którzy dziś zmuszeni są studiować odpłatnie.

•    Wyższa jakość studiów, większe szanse absolwentów na rynku pracy

Uczelnie z uprawnieniami habilitacyjnymi zyskają prawo samodzielnego tworzenia nowych kierunków i programów studiów - umożliwi to swobodne tworzenie kierunków studiów, łączących najbardziej pożądaną na rynku pracy wiedzę i umiejętności. Znowelizowana ustawa pozwoli na zaangażowanie pracodawców i podmiotów gospodarczych w tworzenie programów studiów i dydaktykę.

Znowelizowana ustawa powoła też Rzecznika Praw Absolwenta, który będzie zabiegać o poprawę dostępności do zawodów regulowanych i ułatwienia dla absolwentów na rynku pracy, a uczelnie będą zobowiązane do monitorowania zawodowych losów swoich absolwentów.

•    Dynamiczna kariera naukowa, transparentne uczelnie

Przewidziano przejrzyste procedury konkursowe na stanowiska w uczelniach i większe otwarcie na badaczy z zagranicy. Zmienią się także zasady uzyskiwania stopnia doktora i przeprowadzania procedury habilitacyjnej. Procedura nadawania stopnia doktora habilitowanego skróci się z 11 do ok. 4 miesięcy.  Uczeni będą mogli być zatrudniani maksymalnie na dwóch etatach. Zakazana będzie w uczelniach podległość służbowa osób spokrewnionych i spowinowaconych, która mogłaby powodować stronnicze decyzje i nieobiektywne oceny naukowe.
Reforma upowszechni zatrudnianie w procedurach konkursowych, informacja o wolnych etatach w szkolnictwie wyższym będzie ogólnie dostępna za sprawą tzw. elektronicznego słupa ogłoszeniowego.
Nowością jest także wprowadzenie instytucji promotora pomocniczego  przy przewodzie doktorskim, który będzie istotnym wsparciem naukowym wobec rosnącej liczby doktoratów.  Wprowadzona zostanie z mocy ustawy uznawalność równoważnych dyplomów uzyskanych w państwach UE, Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz OECD. Dotychczasowy brak takiej regulacji powodował znaczne utrudnienia w realizacji kariery zawodowej i naukowej w Polsce przez absolwentów najlepszych uczelni na świecie.

•    Efektywne finansowanie i zarządzanie uczelniami

Wszystkie uczelnie publiczne będą otrzymywać na dotychczasowych zasadach dotację statutową z budżetu państwa. Dodatkowo powołany zostanie jednak fundusz projakościowy, z którego skorzystają jednostki, które uzyskają w drodze konkursu status Krajowych naukowych Ośrodków Wiodących (KNOW) – będą to uczelnie, wydziały czy jednostki naukowe, o statusie publicznym lub niepublicznym, o największym potencjale naukowym w kraju, oferujące najwyższą jakość dydaktyki i badań. O przyznaniu statusu KNOW decydować będą niezależne komisje konkursowe z udziałem międzynarodowych ekspertów. Status ten, wraz z dodatkowym finansowaniem, przyznawany będzie na 5 lat  z możliwością wydłużenia o kolejnych pięć).
Rektorzy uczelni na mocy nowego prawa zyskają szersze uprawnienia w zakresie zarządzania uczelnią i jej majątkiem. Projekt przewiduje dwa alternatywne sposoby powoływania rektora uczelni, kierowników podstawowych jednostek organizacyjnych oraz ich zastępców – w drodze konkursu lub wyboru.